Geschiedenis

Het begin

In de periode van de Eerste Wereldoorlog waren er hervormden in Bussum die zich niet meer  thuis voelden in de plaatselijke hervormde kerk. Het waren veelal mensen uit Amsterdam en omgeving. In de regel goed opgeleid, welvarend, zakelijk en ondernemend van instelling, die zich – na het gereedkomen van een snelle en goedkope spoorverbinding met Amsterdam – vestigden in de nieuwe wijk aan de overkant van het spoor, het Spiegel. Zij konden maar moeilijk aansluiting vinden bij de traditioneel denkende en nogal gesloten autochtone bevolking van Bussum.

In de Spieghelkerk hangt een plaquette ter nagedachtenis aan Suzanna Maria van Woensel Kooy (1875-1934). Haar naam is onlosmakelijk verbonden met de Spieghelkerk; ze is een van die mensen die zich niet thuis voelt in de Bussumse hervormde kerk. Tijdens de Eerste Wereldoorlog begint zij in de wijk het Spiegel met wat wel de ‘evangelisatie over het spoor’ werd genoemd. Ze organiseert kinderbijeenkomsten, jeugddiensten en samenkomsten voor volwassenen.

Dit leidt in 1915 tot de oprichting van de Vereeniging tot Evangelisatie.De Vereeniging besluit in 1915 tot wekelijkse ‘godsdienstoefening’ en benoemt mevrouw Van Woensel Kooy tot godsdienstonderwijzeres’/‘evangeliste’. Zij start in 1916 met een kinderkerk. Vijf jaar later wordt besloten een eigen Jeugdkapel te bouwen, waarvoor mevrouw Van Woensel Kooy een deel van haar tuin aan de Meentweg beschikbaar stelt.

De Vereeniging wil een aanvulling zijn op het werk van de plaatselijke hervormde gemeente, maar niet een nieuwe kerk vormen. Ze wil mensen, vooral jongeren, op een eigentijdse manier betrekken bij de boodschap van het evangelie. Het werk van mevrouw Van Woensel Kooy en de Vereeniging viel destijds bij hervormd Bussum niet in goede aarde en zo ontstond een aparte gemeente rondom de Spieghelkerk.

De eerste zondagse bijeenkomsten van de Vereeniging vinden plaats in gebouw Concordia aan de Graaf Wichmanlaan. Door de toenemende opkomst heeft de Vereeniging behoefte aan een eigen plaats van samenkomst, maar omdat de Hervormde kerk geen toestemming geeft aan de Vereeniging om de leegstaande Irenekapel aan de Kerkstraat te gebruiken, wordt een bouwcommissie ingesteld. In 1918 koopt de Vereeniging een stuk grond aan de Nieuwe ’s-Gravelandseweg. Met de in 1923 verkregen bouwvergunning, wordt op 12 juli 1924 de eerste steen gelegd van de Spieghelkerk, door mevrouw C.A.R. van Oostveen-de Marez Oyens. Op 28 maart 1925 is de Spieghelkerk af en is de gemeente van de Spieghelkerk een feit.

In kerkelijke kringen heet de Vereeniging in die beginjaren wel ‘het snoeptafeltje’ of zoals men destijds zei: “hier komen de dominees altijd hun taartjes brengen”. Dat komt doordat er altijd zeer bekende sprekers waren, die niet alleen met hun beste preken kwamen, maar door hun naamsbekendheid ook veel kerkgangers van elders trokken. Vanuit de andere kerken in Bussum werd daarom nogal eens gemopperd: “jullie hebben alle zondagen krentenbrood, wij wittebrood”.

Tot aan de Tweede Wereldoorlog worden de mensen van de Spieghelkerk door de kerkenraad van de Hervormde Gemeente gezien als ‘scheurmakers die met hun activiteiten de gemeente in rep en roer brengen en die niet het recht hebben op eigen houtje te ‘evangeliseren over het spoor’.’

De Spieghelkerk bij de Hervormde Gemeente Bussum

In 1941 keert het tij en komt er toenadering tot de Hervormde kerk. De Vereeniging wordt opgenomen in het kerkelijk verband van de Hervormde Gemeente met behoud van de eigen identiteit. In 1951 komen de Jeugdkapel en de Spieghelkerk in eigendom van de Hervormde Gemeente en start de voorbereiding van het opheffen van de Vereeniging. Dit gebeurt uiteindelijk in  1958.

In de jaren ’70 van de vorige eeuw wordt de Hilversum Meent kerkelijk bij de Spieghelwijk gevoegd. De toenmalige predikant ds. W.G. van Gijzel heeft zich van het begin af aan ingespannen om de integratie van de Meent consequent door te voeren, maar dat bleek geen grote opgaaf: ‘Het gevoel van gemeenschap en de saamhorigheid werden sterk bevorderd doordat ook mensen uit de Meent en ‘t Spieghel volop meededen aan het opknappen van de galerij van de kerk.’

Kerk en buurt

In de jaren zeventig wordt een handwerkclub opgericht om het nieuwe orgel van de Spieghelkerk te financieren. Een aantal creatieve dames komt iedere woensdagavond bijeen in de jeugdkapel, naast de pastorie aan de Meentweg. Iedere twee jaar wordt er een openbare verkoping gehouden van alles wat zij maken.

Halverwege de jaren negentig wordt De Hervormde Vrouwendienst opgericht, de voorganger van Sawedah. Zij verzorgen onder andere jaarlijks een eigen kerstviering voor ouderen uit Bussum en Naarden. Het halen en brengen van de gasten wordt verzorgd door de dames van de HVD. En dat heeft nogal wat voeten in de aarde: zo wordt er speciaal een bus gehuurd die langs alle verzorgingstehuizen in het Spiegel gaat om rolstoelbewoners te kunnen vervoeren naar de kerstviering. En tijdens het evenement komen er regelmatig verpleegkundigen langs die medicijnen komen toedienen of prikken uitdelen. Iedereen krijgt een bezoekje bij een verjaardag. Nog steeds wordt er bij een doop in de Spieghelkerk een tegel geborduurd voor de dopeling. Een traditie die uiteindelijk medio 2018 pas is afgeschaft.

Het kerkgebouw

De Spieghelkerk is een ontwerp van de Blaricumse architect Theo Rueter – en meteen zijn meest bekende. Hij heeft ook landhuizen in bijvoorbeeld Laren en Hilversum ontworpen. Rueter wordt gerekend tot de Amsterdamse School, een groep architecten die na de Eerste Wereldoorlog voortbouwden op het werk van de bekende dr. H.P. Berlage.

De Spieghelkerk is vanwege zijn kleine afmetingen door een collega-architect wel eens afgedaan als ‘meer een villa dan een kerk’, maar daar heeft Rueter de voorgeschiedenis van de Vereeniging een rol laten spelen. Hij wilde met de Spieghelkerk een gebouw ontwerpen voor ‘het houden van godsdienstoefeningen van een 500-tal gelovigen’. Hij wilde voor dat doel een ruimte scheppen ‘op de meest eerlijke en duidelijke manier’, maar hem stond wel een ‘intiem en mystiek geheel’ voor ogen.

De kerk is erkend als een rijksmonument vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde alsook vanwege de beeldbepalende ligging. Het orgel op de gaanderij is van de bekende orgelbouwer Verschueren. De torenklok was oorspronkelijk bedoeld voor prinses Beatrix, maar kwam in de Spieghelkerk te hangen toen bleek dat de initialen van de prinses in spiegelbeeld op de klok waren aangebracht.

In 1999 is het interieur van de Spieghelkerk weer in z’n oorspronkelijke kleuren teruggebracht: zachtgeel met gouden, blauwe en rode accenten.